Làm việc tại Nhật: Làm thế nào để bắt đầu?

Thị trường lao động Nhật Bản mấy năm trước đây được ví như trong “kỳ băng hà”. Trong thời gian này, ngay với sinh viên đại học của Nhật tốt nghiệp ra trường, tìm được việc làm hợp với khả năng và sở thích không phải là chuyện đơn giản. Tuy vậy, trong thời gian này, khi thế hệ "baby boom " của Nhật Bản đang bước vào tuổi nghỉ hưu, thì nhu cầu tuyển dụng đã tăng hơn rất nhiều. Với du học sinh, cơ hội đang rất mở rộng , với những lý do chính sau. 1. Các công ty Nhật Bản đang tiếp tục buộc phải thay đổi phương thức quản lý và kinh doanh, quốc tế hoá để cạnh tranh, dẫn đến sự thay đổi nhận thức trong tuyển mộ nhân viên.

1. Khả năng tìm việc làm tại Nhật Bản
Không ít công ty nhìn nhận du học sinh tốt nghiệp là nguồn lực giúp đa dạng hoá văn hoá công ty và thế mạnh để phát triển ra nước ngoài. 2. Nhiều công ty đa quốc gia đã mở rộng hoạt động tại Nhật trong thời gian qua, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghệ thông tin, tư vấn và tài chính. Cách nhìn của các công ty này đương nhiên là cởi mở hơn. 3. Chính phủ Nhật một mặt hạn chế lao động đơn giản nhập cư vào Nhật Bản, mặt khác lại đang khuyến khích lực lượng lao động có trình độ cao để thu hút chất xám từ nước ngoài. Hầu hết các trường hợp tìm được việc làm đều không gặp phải khó khăn về thủ tục từ phía chính phủ. Từ năm 1997, những sinh viên tốt nghiệp các trường trung cấp có chứng chỉ chuyên môn cũng được phép chuyển đổi sang thị thực lao động nếu được một công ty tại Nhật Bản nhận vào làm việc. Điều này đã làm tăng số lượng du học sinh ở lại làm việc sau tốt nghiệp. Cuộc điều tra năm 2002 cho thấy khoảng 1/4 sinh viên tốt nghiệp các khoá học đại học, cao đẳng, trung cấp và sau đại học tại Nhật Bản đã ở lại làm việc tại Nhật. Trong những khoá sinh viên Việt Nam ra trường gần đây, không ít người đang làm việc tại những công ty hàng đầu của Nhật Bản và nước ngoài.

2. Những bước thực hiệnNếu như bạn đã quyết định sẽ ở lại làm việc tại Nhật Bản, bạn có thể có những cách tiếp cận sau để tìm việc: a. Dựa trên quan hệ cá nhân tìm đến một công ty có quan hệ với Việt Nam. b. Qua sự giới thiệu của trường hoặc thầy để tiếp cận với một công ty cần người trong lĩnh vực chuyên môn của bạn. c. Ứng cử tự do để đầu quân cho một công ty mà bạn thích. Như vậy mỗi cách tiếp cận có những lợi thế và hạn chế riêng. Cách thứ nhất hướng đến đối tượng rất hẹp nhưng hiệu quả vì bạn có được “lợi thế tuyệt đối”. Cách thứ hai thì lợi thế cạnh tranh có ít hơn nhưng “thị trường” đã khá rộng. Cách cuối cùng thì lợi thế hầu như không có, bù lại là đối tượng lựa chọn rất đa dạng. Nếu không thấy quá sức thì nên triển khai theo cả ba cách vì cho dù thất bại hay thành công, việc tiếp xúc với các công ty đều mang lại cho bạn những kiến thức và kinh nghiệm thiết thực mà nhiều năm ngồi trên ghế nhà trường không có được. Dưới đây xin giới thiệu cụ thể hơn về cách tiếp cận thứ 3, vì đây là cách thức có nhiều rào cản nhất và hầu hết có thể áp dụng cho 2 cách còn lại. Trình tự các bước thực hiện cho sinh viên tốt nghiệp vào tháng 3 – Hướng dẫn về tìm việc do trường tiến hành – Đăng ký vào trang tìm việc, thu thập thông tin và định hướng – Tham gia buổi giới thiệu công ty – Tham gia các vòng thi tuyển – Có kết quả thi tuyển và chấp nhận không chính thức (naitei) – Chấp nhận không chính thức có hiệu lực – Làm thủ tục chuyển sang thị thực lao động – Chính thức ký hợp đồng lao động và bắt đầu làm việc Sau khi vượt qua kỳ thi và được chấp nhận không chính thức, bạn có thể tiếp tục tìm việc tại những công ty khác cho đến tận tháng 10, thời điểm mà bạn phải quyết định công ty sẽ vào làm việc từ những công ty đã chấp nhận bạn. Việc nhận naitei không có ràng buộc nào về mặt pháp lý, nhưng khi từ chối, cần có giải thích kèm với lời xin lỗi. Phía công ty nhìn chung sẽ chấp nhận một cách thoải mái nếu bạn có lý do rõ ràng. Thủ tục chuyển sang thị thực lao động có thể thực hiện từ tháng 1, trước khi ký hợp đồng lao động chính thức.

3. Kỳ thi tuyển nhân viên

Xuất phát Sau khi đăng ký vào trang tìm việc như recruitnavi, bạn sẽ nhận được liên lạc từ những công ty quan tâm. Việc đầu tiên bạn phải làm sẽ là viết sơ yếu lý lịch. Mặc dù sẽ có tới 80% xác suất sơ yếu lý lịch của bạn sẽ được cho vào… máy cắt giấy không qua một lần được đọc, vẫn phải viết với “tất cả bầu nhiệt huyết” vì nó sẽ là tài liệu duy nhất theo bạn từ đầu đến cuối cuộc đua. Cách viết chi tiết có thể tham khảo sách, chỉ xin lưu ý bạn nên viết thật cô đọng và ấn tượng để một người đọc cả vài chục bản lý lịch mỗi ngày sẽ chỉ nhớ… một mình bạn. Vòng thi viết đầu tiên là thi “thể lực”. Đây là vòng thi vô cùng nhàm chán vì được dùng để loại chừng 50-80% thí sinh chứ tuyệt nhiên không phải để chọn. Không ai có thời gian để “tìm kiếm tài năng trẻ” trong hàng nghìn hồ sơ, và họ đành giết nhầm còn hơn bỏ sót. Để đoạt được cơ hội tự khẳng định mình, bạn không có cách nào khác là nỗ lực và kiên nhẫn. Phần lớn các công ty áp dụng hình thức thi trắc nghiệm SPI. Các câu hỏi thi nhìn chung theo những dạng đã định sẵn, chỉ yêu cầu trình độ kiến thức phổ thông, nhưng đòi hỏi phản ứng nhanh. Hãy mua một vài cuốn sách luyện thi và làm quen với nó cho đến khi bạn đạt được kết quả cao trong các bài thi thử. 
Nội dung thi SPI
 Kiểm tra năng lực: Kiểm tra năng lực cơ bản về ngôn ngữ, tư duy logic, toán học. Các câu hỏi đơn giản nhưng phải trả lời chính xác và nhanh Kiểm tra tính cách: Các câu hỏi trắc nghiệm về cách nghĩ và hành động, không phải cạnh tranh về điểm Kiểm tra mức độ thích ứng với công việc: Các câu hỏi dựa trên đặc thù từng loại công việc Gia tốcPhần thưởng dành cho những kẻ biết hy sinh là cơ hội bước vào vòng thi vấn đáp. Đây là lúc bạn bắt đầu đối mặt với cuộc chiến không cân sức. Những nhân viên thuộc bộ phận tuyển dụng của các công ty có trong tay hồ sơ của bạn, tài liệu hướng dẫn tỉ mỉ cách hỏi và đánh giá câu trả lời, và kinh nghiệm tiếp đón hàng nghìn cô cậu sinh viên như bạn. Thậm chí, họ còn “phân vai” cụ thể để không bỏ sót bất cứ một sơ hở nào của đối phương. Bạn không cần biết gì về họ nhưng ít nhất hãy tìm hiểu từ tất cả các nguồn thông tin về công ty của họ, chuẩn bị sẵn đáp án cho những câu hỏi phổ biến và một số câu hỏi dành cho đối phương. Một hai câu hỏi sắc sảo vào cuối buổi phỏng vấn sẽ để lại ấn tượng mạnh hơn bất cứ một câu trả lời nào. Nói chung, những câu hỏi ngu ngơ lại hay khó trả lời. Nếu bạn muốn thử sức, hãy tạm dừng đọc những dòng này và trả lời bằng tiếng Nhật hay tiếng Anh mấy câu hỏi sau: a. Bạn quan niệm thế nào là thành đạt? b. Người xung quanh thường hay nói gì về bạn? c. Hãy kể về giờ phút bạn thấy hạnh phúc/đau khổ nhất trong đời. 

Các hình thức thi vấn đáp 
Thi vấn đáp tập thể: Nhiều thí sinh cùng vào phòng thi và lần lượt trả lời cùng một câu hỏi của phía công ty. Mỗi người sẽ có thời gian chừng 5 đến 10 phút. Do thời gian hạn chế và dễ bị so sánh, chú ý trả lời ngắn gọn và ấn tượng. – Thi vấn đáp cá nhân: Một thí sinh được một hoặc nhiều người hỏi. Thời gian nhiều và tập trung hơn, và các câu hỏi hiểm hóc cũng nhiều hơn. – Thảo luận: Một nhóm gần 10 thí sinh sẽ được giao một chủ đề nhất định để thảo luận tự do, có thể đưa hoặc không đưa ra kết luận. Cần giữ thăng bằng giữa thể hiện ý kiến cá nhân và việc lắng nghe ý kiến xung quanh. – Tranh luận: Hai nhóm thí sinh được phân vai bảo vệ hoặc phủ nhận một quan điểm. Cần xác định rõ vai trò của cá nhân trong nhóm, thể hiện khả năng hợp tác tập thể và triển khai lý luận. – Thi vấn đáp với lãnh đạo công ty: Thời gian nhiều nhất và thường được thực hiện ở bước cuối cùng. Ngày càng có vai trò quan trọng. Thường thì bạn sẽ có “chiến hữu” cùng vào thi với mình (dù sao thì họ cũng không nỡ để bạn quá căng thẳng), nhưng khoảng 50% thí sinh sẽ ra khỏi phòng mà không có cơ hội trở lại “sân khấu” lần thứ hai. Vòng thi tiếp theo có thể dưới hình thức thi trình bày hoặc thi thảo luận theo nhóm. Nội dung thực ra chẳng ai quan tâm, cái họ đánh giá bạn là tư chất và khả năng giao tiếp. Với trình bày thì cần tự tin còn thảo luận nhóm thì phải tỉnh táo. Đừng nói nhiều cho dù bạn biết nhiều và có phát âm chuẩn hơn cả người Nhật, hãy cố gắng lắng nghe và “giúp đỡ người khác nói”.

Về đích
Những công ty khắt khe sẽ có thêm một vòng thi vấn đáp nữa. Vào đến vòng này, nếu không phạm sai lầm, bạn có thể đã cầm chắc thành công trong tay. Lần này bạn sẽ chỉ còn lại một mình trước những đối thủ còn già dặn và biết nhiều về bạn hơn cả lần trước. Hồ sơ của bạn đã được đọc kỹ và chi chít những ghi chú. Câu chuyện bắt đầu và sức ép tăng dần, cho đến khi bạn cảm thấy như muốn “chui xuống lỗ” thì họ đột nhiên chuyển qua thái độ niềm nở. Việc tăng sức ép thực ra rất đơn giản. Họ có thể hỏi một câu bâng quơ như “anh/chị hình dung mình sẽ là người như thế nào sau 10 năm”. Bạn sẽ hồn nhiên trả lời và sau đó liên tục phải trả lời các câu hỏi “tại sao?” cho đến khi thực sự rối loạn. Kiểu hỏi này là đòn cân não thử thách bản lĩnh của bạn. Tốt nhất trả lời điềm tĩnh, từ tốn, và tính đến câu hỏi tiếp theo. Cũng có thể là một cái bẫy đơn giản như kiểu “Tôi đang định đi du lịch Hà Nội, anh/chị cho biết nên như thế nào?”. Nếu bạn tốt bụng và bắt đầu hồ hởi dẫn giải, rất có thể bạn đã phạm một sai lầm nghiêm trọng. Trong trường hợp này, bạn sẽ phải hỏi trước khi trả lời. Mục đích chuyến đi là gì? Thời gian bao lâu? Đi một mình hay đi với ai? v.v… Thực ra người ta chẳng quan tâm gì đến thành phố quê hương mà bạn luôn tự hào, mà chỉ muốn thử tư duy logic của bạn. Những người phỏng vấn được giao phó chọn nhân viên mới theo tiêu chuẩn là người mình muốn trở thành cộng sự. Chính vì vậy, bao giờ họ cũng tạo ra những phút thực sự thoải mái để nhìn nhận “bộ mặt thật” của bạn. Hãy chuyện trò tự tin và đừng quên đặt câu hỏi. Một nguyên tắc: chỉ hỏi những câu hỏi dựa trên những điều bạn đã gạn lọc từ đống thông tin bạn có được. Những câu hỏi ngô nghê có thể sẽ làm cho người đối thoại cụt hứng. Nếu khi ra khỏi phòng, bạn có cảm giác muốn nói chuyện mãi với người đó, coi như bạn đã thành công.

Chuẩn bịNhững kinh nghiệm thi cử chỉ có thể giúp bạn không phạm sai lầm, còn để vượt lên được “thiên hạ” thì điều đầu tiên là phải biết mình, biết người. Muốn biết mình thì chỉ còn cách suy nghĩ thật điềm tĩnh về các giá trị sống của mình. Những quyển sách hay về hướng dẫn tìm việc đều chốt lại ở điểm này. Nếu như bạn chưa trả lời được khúc triết và thuyết phục được người khác về một cái quyết định đi hay ở của mình thì hãy tạm ngồi xuống, lấy bút viết lại những suy nghĩ của mình rồi sắp xếp cho ngay ngắn, chắc chắn sẽ rất có ích. Rất có thể, qua những suy nghĩ đó, bạn lại nhận ra rằng: thực ra, bạn chẳng hề muốn tìm cho mình một công việc ở cái xứ sở này. Muốn biết người thì cách tốt nhất là va chạm. Hãy nộp đơn vào một vài công ty mà bạn không thực sự muốn vào và “chơi trò chơi của bạn”. Bạn sẽ nhanh chóng có được sự tự tin cần thiết.